Maastricht en Sittard, Nederland

     
Clark Gable en Lana Turner speelden samen in vier films, waarvan er zich drie tijdens de Tweede Wereldoorlog afspelen. Dat geldt ook voor de laatste film die ze samen maakten, BETRAYED.
  

Betrayed, 0:27:59

De opnamen werden grotendeels op locatie in Nederland gemaakt. Het verhaal is gebaseerd op het leven van dubbelspion Christiaan “King Kong” Lindemans die tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uitmaakte van het verzet maar overliep naar de Duitse bezetter. In de film werkt geheimagent kolonel Pieter Deventer (Clark Gable) samen met de van spionage verdachte Carla van Oven (Lana Turner) en het ondergrondse verzet dat onder leiding staat van een man die zich ‘The Scarf’ (Victor Mature) noemt. Carla neemt de identiteit van de geliquideerde Fran Seelers aan om bij de nazi’s te infiltreren.

In augustus 1953 maakte filmmaatschappij Metro-Goldwyn-Mayer bekend dat de film, toen nog met als werktitel The True and the Brave, in het najaar op diverse plaatsen in Nederland zou worden opgenomen. Gekozen werd voor onder meer de steden Delft, Hoorn, Maastricht, Sittard en Arnhem, houtzaagmolen De Vriendschap in Monnickendam (afgebrand in 1961), vliegveld Ypenburg, de kastelen Zypendaal en Nijenrode, het Friese dorp Moddergat, het buurtschap Dokkumer Nieuw Zijlen en de Afsluitdijk. In de kranten werd uitvoerig bericht over de komst van de Amerikaanse filmploeg en de filmsterren Clark Gable, Victor Mature en Lana Turner, die ook haar echtgenoot Lex “Tarzan” Barker meenam.

De opnamen in Nederland gingen op 28 september 1953 in Maastricht van start. Regisseur Gottfried Rheinhardt werd hierbij geassisteerd door de Nederlandse regisseur Gerard Rutten. De Dominicanerkerk fungeerde als magazijn waar zo’n 600 kostuums werden ondergebracht. Volgens het Algemeen Handelsblad werd de aanwezige dames “verzocht niet te proberen Clark Gable te kussen want dan loopt onze film in de war en dat kost ons tienduizenden”.

Markt, Maastricht, 28 september 1953 (publiciteitsfoto)

Op het moment dat de stad in beeld komt is het zuiden van Nederland inmiddels bevrijd. Winkeliers was gevraagd hun winkels zoveel mogelijk op de situatie van 1944 te laten lijken. Leden van de Nationale Reserve speelden geallieerde soldaten en een groot aantal inwoners van Maastricht figureerde als de feestende bevolking die enthousiast Pieter Deventer toejuicht als hij via de Spilstraat de Markt oprijdt. Enkele figuranten kijken daarbij recht in de camera. Hoewel met andere functies zijn de meeste panden nog herkenbaar.
    

Betrayed, 1:05:18

Markt, Maastricht, 9 augustus 2016

Betrayed, 1:05:22

Markt, Maastricht, 9 augustus 2016

Betrayed, 1:05:28

Spilstraat, Maastricht, 9 augustus 2016

Stadhuis, Maastricht, 9 augustus 2016

Het stadhuis dat Pieter Deventer binnengaat dateert uit de zeventiende eeuw en geldt als een voorbeeld van het Hollands classicisme. Het werd ontworpen door Pieter Post en gebouwd tussen 1659 en 1664, de toren werd voltooid in 1684. Het gebouw is in de film nauwelijks te zien. De entreehal, waar ook opnamen werden gemaakt, is opengesteld voor publiek. Helaas was het gebouw tijdens ons bezoek gesloten wegens renovatie. Ook binnen werd gefilmd. De kamer van de burgemeester, die gelijkvloers ligt, werd het meest geschikt bevonden.


Betrayed, 1:05:40

Stadhuis, Maastricht, 9 augustus 2016

Volgens het scenario kijkt Pieter Deventer vanuit een bovenverdieping op enkele historische panden. Voor dit shot werd een timmerman ingehuurd om een kopie te maken van het venster van de burgemeesterskamer. De panden zijn herkenbaar aan de gevelstenen. De gevelsteen van de leeuw met de vijzel en de tekst ‘In De Goude Leeuw’ op het pand aan Markt 65, tegenwoordig een filiaal van Kentucky Fried Chicken, is afkomstig van een voormalig hotel aan Spilstraat 5. Markt 65 dateert uit 1663, zo staat op de stenen tussen de ramen (niet op de foto). Het naastgelegen pand op Markt 66, een pizzeria, dateert uit de negentiende eeuw. Hier is een historische gevelsteen te zien van een grote ster en het bijschrift ’17 In de Sterre 77’. Het jaar verraadt dat de steen ouder is dan het gebouw. Het is afkomstig van Grote Straat 13. Beide panden zijn rijksmonumenten.

Betrayed, 1:08:19

Markt, Maastricht, 9 augustus 2016

Gevelsteen Markt 65, Maastricht, 9 augustus 2016

Gevelsteen Markt 66, Maastricht, 9 augustus 2016



Limburgsch Dagblad, 24 september 1953

Op ongeveer 21 kilometer afstand van Maastricht ligt Sittard. Hier werd twee dagen later gefilmd, op 30 september 1953. Pieter Deventer bezoekt The Scarf in café-restaurant De Kroon (nu De Limbourg) aan het plein dat net als in Maastricht de naam Markt heeft. Een grote menigte juicht de verzetsheld toe als hij even op het balkon verschijnt.
Een paar dagen eerder had in de krant een advertentie gestaan voor figuranten die als vergoeding 15 gulden kregen. De meeste gebouwen aan de Markt zijn verdwenen of ingrijpend veranderd, met uitzondering van de Sint-Michielskerk. Deze kloosterkerk werd door de Dominicanen gebouwd tussen 1659 en 1661.

Betrayed, 1:36:09

Markt, Sittard, 10 augustus 2016

Betrayed, 1:36:21

Markt, Sittard, 10 augustus 2016

Betrayed, 1:36:29

Markt, Sittard, 10 augustus 2016

Van de drie hoofdrolspelers zijn diverse publiciteitsfoto’s gemaakt tijdens hun verblijf in Nederland, ook op plaatsen waar niet gefilmd werd. Lana Turner en Lex Barker bezochten een souvenirwinkel in Volendam en Clark Gable werd gefotografeerd bij een onbekende molen (niet de molen uit de film).
 

Lana Turner en Lex Barker (publiciteitsfoto)

Clark Gable (publiciteitsfoto)

Victor Mature bezocht Den Haag. Het gebouw waar hij onderdoor is gelopen is museum De Gevangenpoort aan Buitenhof 33.

Victor Mature in Den Haag (publiciteitsfoto)

Museum De Gevangenpoort,
Den Haag, 30 december 2016

De film ging in Amerika op 9 september 1954 in première en in Nederland op 4 maart 1955. Hoewel de naam inmiddels was gewijzigd in Betrayed werd de film toch als The True and the Brave uitgebracht, wellicht vanwege alle gratis publiciteit die MGM had gehad tijdens de opnamen in Nederland. De film kreeg geen goede kritieken. Dagblad Het Vrije Volk noemde het eindresultaat zelfs een “draak”, met name vanwege het ongeloofwaardige verhaal waarbij er feiten onjuist worden weergegeven.
Toch blijft de film uniek vanwege het grote aantal locaties in Nederland waar gefilmd werd. Ik heb lang niet alle plaatsen waar opnamen werden gemaakt kunnen achterhalen, wellicht zijn sommige gebouwen verdwenen. Als iemand locaties op onderstaande screenshots herkent hoor ik het graag.

Update 10 juli 2021 Bezoeker Jan-Jaap van der Steen heeft de locatie van screenshot 2 en 3 herkend aan de hand van deze foto uit 1930 uit het Gelders Archief: Janslangstraat in Arnhem. Alle woningen zijn vervangen door nieuwbouw of gerenoveerd.

Update 30 juli 2023  Screenshot 5 is de J.C. Brouwersgracht in Edam.

Betrayed, 0:12:05

Betrayed, 0:45:10

Betrayed, 0:45:23

Betrayed, 0:55:37

Betrayed, 0:56:34

Betrayed, 1:27:43

Zie voor een overzicht van alle locaties uit deze film mijn blog Hollands Decor.

Screenshots, publiciteitsfoto’s en filmposter © MGM
Advertentie © Limburgs Dagblad